Meta fl-2013 il-poplu Malti ta fiduċja f’Gvern Laburista ġdid, dan ġie b’viżjoni ekonomika li kienet tmur lil hinn minn dik konvenzjonali, viżjoni li kienet temmen li l-ġid għandu jservi bħala għodda ta’ ġustizzja soċjali u mhux bħala privileġġ. Fi ħdan din il-viżjoni, ġie mniedi l-Malta Individual Investor Programme (IIP) – magħruf bħala l-programm ta’ ċittadinanza b’investiment – fl-2014, u riformat fl-2016.
Il-filosofija kienet waħda sempliċi iżda kuraġġuża: investiment dirett minn nies li jinteresshom jinvestu f’pajjiżna, li ġejjin barra minn Malta, li seta’ jservi ta’ sostenn ekonomiku għal politika soċjali aktar ġusta u stabbli. L-għan kien li Malta jkollha ċekk ta’ garanzija għal ġenerazzjonijiet preżenti u futuri. U hekk seħħ. Għax meta l-pandemija ħakmet id-dinja, Alla ħares ma kienx hu dan il-programm.
Bażi ekonomika siewja għal żmien ta’ kriżi
Sa mill-bidu tiegħu, il-programm ġġenera aktar minn €1.5 biljun f’dħul għall-Istat. Minn dan, aktar minn 70% tpoġġew fil-Fond Nazzjonali għall-Iżvilupp Soċjali (NDSF) – fond b’missjoni ċara: jiffinanzja proġetti strateġiċi f’setturi bħall-edukazzjoni, is-saħħa, il-housing, il-komunità u l-innovazzjoni.
Meta f’Marzu tal-2020 Malta, bħal kull nazzjon ieħor, rat l-ekonomija tagħha tieqaf f’daqqa, dawn il-fondi ma kinux ġustifikazzjoni, imma salvataġġ. Il-pajjiż seta’ jintervjeni b’miżuri ta’ sostenn mingħajr ma jidħol fi kriżi fiskali – xi ħaġa li ħafna pajjiżi oħra ma setgħux jagħmlu.
Effetti diretti fuq il-familji u l-ħajja ta’ kuljum
Wieħed mill-aktar aspetti konkreti u li jinħassu fil-ħajja ta’ kuljum tal-Maltin u l-Għawdxin huwa kif il-fondi miġbura mill-Programm ta’ Ċittadinanza b’Investiment (IIP) ġew utilizzati biex jitnaqqas il-piż tal-għoli tal-ħajja, jiġu salvagwardjati l-impjiegi, u jiġu żgurati miżuri ta’ sostenn soċjali. Il-familji Maltin gawdew minn dawn il-benefiċċji b’mod dirett u palpabbli:
• Sussidji fuq il-Kontijiet tad-Dawl u l-Ilma
F’kuntest globali fejn ħafna pajjiżi kellhom jgħollu r-rati tal-enerġija minħabba l-effetti tal-pandemija u l-gwerra fl-Ukrajna, Malta kienet eċċezzjoni.
Grazzi għall-istabbiltà finanzjarja, kif ukoll l-IIP, il-Gvern żamm prezzijiet stabbli, filwaqt li offra rebates fuq il-kontijiet tad-dawl u l-ilma f’kull tliet xhur. Dan ippermetta lil eluf ta’ familji u negozji jtaffu l-pressjoni fuq l-ispiża tal-għajxien. Dan ghadna ngawdu minnu sa llum.
• Wage Supplement – Żamma tal-Impjiegi
Meta s-setturi ekonomiċi bħat-turiżmu, il-ħwienet u l-ospitalità spiċċaw milquta mill-pandemija, il-Gvern Malti introduċa miżura unika fil-kuntest Ewropew:
il-Wage Supplement Scheme, appoġġjata ukoll b’fondi tal-IIP, li żamm ‘il fuq minn 100,000 ħaddiem fis-suq tax-xogħol. Din il-miżura ħallset parti mill-pagi ta’ eluf ta’ impjegati għal diversi xhur, u salvata mijiet ta’ kumpaniji milli jagħlqu jew itemmu l-impjiegi.
• Żidiet fil-Pensjonijiet u Benefiċċji Soċjali
Wieħed mill-impenji ċari tal-Gvern Laburista kien li jkompli jagħti żidiet lill-pensjonanti kull sena, u hekk ġara anke fi żmien ta’ sfidi ekonomiċi.
Il-fondi li ġew ġġenerati mill-programm taċ-ċittadinanza ippermettew żidiet konsistenti fil-pensjonijiet kontributorji, flimkien ma’ servizzi ġodda marbuta ma’ kura fid-dar, appoġġ lil carers, u eżenzjonijiet mill-income tax għal ċerti kategoriji ta’ pensjonanti.
Dan wassal biex aktar anzjani jkunu jistgħu jgħixu b’dinjità mingħajr dipendenza fuq membri oħra tal-familja.
• Skemi ta’ Vouchers u Injezzjoni fil-Konsum Lokali
Fl-2020 u fl-2021, il-Gvern ħareġ vouchers ta’ €100 għal kull adult residenti, b’aktar minn €100 miljun totalment injettati fis-suq domestiku.
Dawn il-vouchers setgħu jintefqu f’ħwienet, ristoranti, hairdressers u servizzi oħra, u kellhom effett multiplikatur fuq l-ekonomija:
- Żiedu l-konsum lokali f’mument ta’ inċertezza.
- Żammew ħajjin eluf ta’ negozji żgħar u self-employed.
- Għenu lin-nies komuni jgawdu servizzi li forsi kienu jissagrifikaw minnhom.
Rapporti mill-Malta Chamber of SMEs indikaw li ċertu ħwienet raw sa 30–40% żieda fid-dħul tagħhom grazzi għal dawn l-iskemi.
Proġetti ta’ investiment soċjali u infrastrutturali
Il-Programm ta’ Ċittadinanza b’Investiment ma kienx biss sors ta’ fondi għall-ġestjoni ta’ kriżijiet jew għal konsum immedjat, iżda għodda finanzjarja importanti biex jiġu implimentati proġetti soċjali u infrastrutturali li għandhom impatt dirett u sostenibbli fuq il-komunitajiet lokali. Il-fondi allokati għal dan l-iskop kienu ġejjin primarjament mill-Fond Nazzjonali għall-Iżvilupp Soċjali (NDSF), li huwa ffinanzjat b’mod sostanzjali mill-IIP.
• Housing Soċjali u Affordabbli
Waħda mill-ikbar sfidi f’Malta hija dik marbuta mal-aċċessibilità tal-akkomodazzjoni, speċjalment għal familji bi dħul medju u baxx. Il-fondi mill-IIP ġew diretti lejn:
- Kostruzzjoni ta’ aktar minn 680 appartament ġdid f’lokalitajiet bħal Bormla, il-Kalkara, Ħal Farruġ , Msida, Siggiewi, u Qajjenza, fejn il-pressjoni fuq is-suq tal-proprjetà hija għolja.
- Riġenerazzjoni ta’ blokki eżistenti ta’ housing soċjali, b’tiswijiet strutturali u titjib fl-effiċjenza enerġetika.
- Appoġġ għal skemi bħall-Rent Benefit Scheme u l-First-Time Buyers Equity Sharing Scheme, fejn il-Gvern jidħol bħala sieħeb finanzjarju mal-benefiċjarju biex jiffaċilita l-akkwist ta’ dar.
Dawn l-inizjattivi żiedu l-provvista ta’ akkomodazzjoni sigura u affordabbli, filwaqt li ċċaqalqu l-ekonomija tal-kostruzzjoni b’mod sostenibbli u soċjali.
• Investiment fis-Saħħa
Il-pandemija wriet kemm is-settur tas-saħħa għandu bżonn jkun imsaħħaħ mhux biss b’persunal, iżda wkoll b’infrastruttura moderna u flessibbli. Il-fondi miġbura mill-programm intużaw biex:
- Inbnew u ġew mgħammra swali tal-operazzjoni ġodda fi sptarijiet bħal Mater Dei u l-Isptar Ġenerali t’Għawdex.
- Ġew irriġenerati ċentri tas-saħħa fil-lokalitajiet ta’ Raħal Ġdid, Floriana, Mosta u Birkirkara, biex joffru servizzi aċċessibbli qrib ir-residenti.
- Tnieda l-inizjattiva tal-Mobile Clinics, li tqassam servizzi ta’ saħħa preventiva u primarja lil komunitajiet periferali.
Dawn l-investimenti żiedu l-kapaċità tas-sistema tas-saħħa, irfaw il-kwalità tal-kura u ċċentraw l-attenzjoni fuq prevenzjoni aktar milli rispons biss.
• Edukazzjoni u Teknoloġija
Sabiex Malta tibqa’ kompetittiva u tagħti opportunitajiet ġodda liż-żgħażagħ, il-fondi tal-IIP ġew investiti f’faċilitajiet edukattivi u tagħmir teknoloġiku:
- Bini ta’ skejjel ġodda, bil-konċett ta’ “campus” b’faċilitajiet sportivi, laboratorji u spazji għall-iżvilupp soċjali u emozzjonali.
- Modernizzazzjoni ta’ klassijiet fi skejjel eżistenti bi smartboards, wi-fi b’veloċità għolja u sistemi ta’ ventilazzjoni u dawl naturali.
- Allokazzjoni ta’ fondi għal STEM Education Labs u Robotics Clubs f’numru ta’ skejjel sekondarji.
- Skemi ta’ tagħmir għal studenti vulnerabbli, inkluż laptops, tablets u għajnuna teknoloġika għal tfal b’diżabbiltajiet.
Dan l-investiment rriforza l-ugwaljanza fl-aċċess għall-edukazzjoni, filwaqt li pprepara ġenerazzjonijiet ġodda għall-ekonomija diġitali u sostenibbli tal-futur.
L-Impatt fuq l-investiment u l-kompetittività nazzjonali
Filwaqt li l-effetti tal-programm taċ-ċittadinanza b’investiment (IIP) fuq il-familji u l-infrastruttura huma immedjati u viżibbli, hemm impatt ieħor – aktar strutturali u fit-tul – li ġie osservat fuq il-kompetittività nazzjonali u l-kapaċità ta’ Malta li tattira investiment barrani dirett (FDI).
• Stabbiltà Makroekonomika
Wieħed mill-elementi fundamentali li jħeġġeġ l-investiment barrani hu klima ekonomika prevedibbli u b’saħħitha. L-IIP ippermetta lill-Gvern Malti:
- Iżomm bilanċ fiskali sostnut anke f’perjodi ta’ kriżi – bħal waqt il-pandemija COVID-19 u matul l-isfidi li ġabu magħhom l-inflazzjoni u l-kriżi enerġetika fl-Ewropa.
- Jissalvagwardja r-rating ta’ kreditu ta’ Malta, li skont rapporti ta’ Moody’s, Fitch, u Standard & Poor’s, baqa’ f’livelli ta’ investment grade b’perspettiva stabbli.
Skont rapporti tal-IMF u l-Kummissjoni Ewropea, Malta kellha waħda mill-aqwa rebound rates fl-UE fl-2021 u l-2022, b’rata ta’ tkabbir ekonomiku li qabżet 6.5%. Dan il-fatt kien parzjalment attribwit għall-fatt li l-pajjiż kellu fondi diġà disponibbli għall-interventi mingħajr ma jkollu jirrikorri għal dejn eċċessiv.
• Kapaċità ta’ Attrazzjoni tal-Investiment
Il-preżenza ta’ fondi strateġiċi bħal dawk taħt il-Fond Nazzjonali għall-Iżvilupp Soċjali (NDSF) kienet sinjal ċar għall-investituri barranin li Malta għandha:
- Kapaċità li tappoġġja l-innovazzjoni u r-riċerka.
- Strutturi finanzjarji stabbli li jistgħu jissapportjaw għotjiet, co-financing u incentivi.
- Impenn lejn is-sostenibbiltà, b’użu ta’ fondi biex jiġu promossi setturi bħat-teknoloġija nadifa, il-green economy u l-industirja diġitali.
Proġetti kbar bħal Malta Life Sciences Park, Smart City, u Malta Digital Innovation Authority (MDIA) kellhom appoġġ jew sinjali ta’ tama’ li ġew mibnija wkoll fuq ir-reputazzjoni ta’ pajjiż li jirregola tajjeb, jattira kapital, u jżomm reputazzjoni internazzjonali soda.
• Espansjoni Settoriali u Diversifikazzjoni Ekonomika
L-istabbiltà ekonomika u l-inċentivi bbażati fuq il-fondi tal-IIP komplew iħeġġu żvilupp settorjali f’oqsma strateġiċi:
- Servizzi Finanzjarji u Regolati: Malta baqgħet fost il-mexxejja fir-regolamentazzjoni tal-blockchain u crypto-assets, b’żieda fl-inkorporazzjoni ta’ kumpaniji finanzjarji innovattivi.
- Industrija Teknoloġika u ICT: Start-ups diġitali bdew joperaw minn Malta minħabba l-appoġġ infrastrutturali u finanzjarju. Fondi ġew allokati għal innovation hubs, inkubaturi u co-working spaces.
- Servizzi Professjonali u Ta’ Valur Miżjud: Aktar kumpaniji internazzjonali bdew jiftħu uffiċċji ta’ servizzi legali, kunsultazzjoni u kontabilità minn Malta, grazzi għall-istabbiltà politika, il-lingwa Ingliża, u l-politika fiskali prevedibbli.
Skont il-Malta Enterprise, bejn l-2017 u l-2023 ġew attirati aktar minn €600 miljun f’investiment barrani dirett f’proġetti li rċevew xi forma ta’ għajnuna jew garanzija indiretta minħabba l-istabbiltà ekonomika.
Grazzi għall-istruttura u l-governanza relattivament soda tal-IIP, il-pajjiż żamm u saħħaħ ir-reputazzjoni tiegħu bħala destinazzjoni kredibbli u attraenti għall-investiment.
Il-fatt li Malta rnexxielha tgħaddi minn żewġ kriżijiet globali b’rata ta’ tkabbir ekonomiku stabbli, b’livelli baxxi ta’ qgħad u b’kontijiet pubbliċi taħt kontroll, kien – u għadu – testimonjanza tal-benefiċċji strateġiċi ta’ politika ekonomika mmexxija b’viżjoni.
Konklużjoni: Il-viżjoni ta’ Gvern li ħaseb ’il quddiem
Fid-dinja tal-politika, ħafna drabi jkollna t-tentazzjoni nfasslu miżuri reattivi – soluzzjonijiet għal problemi li diġà ħarġu u qegħdin jaffettwaw lin-nies. Imma l-akbar kisbiet politiċi jseħħu meta tmexxi b’għajnejk fuq l-orizzont, u mhux biss fuq l-għatba tal-lum. Din kienet il-qalba tal-viżjoni wara l-Programm ta’ Ċittadinanza b’Investiment: li jinħoloq mekkaniżmu sostenibbli ta’ finanzjament biex il-ġid miġbur minn barra jintuża għal ġustizzja soċjali ġewwa.
Dan ma kienx programm għall-elite, iżda mezz li trasforma s-sistemi tas-saħħa, l-edukazzjoni, l-akkoljenza soċjali, u s-sigurtà finanzjarja tal-pajjiż kollu. Il-miljuni li daħlu ġew immexxija b’mod strateġiku lejn proġetti ta’ valur pubbliku, mhux bħala gimmick temporanju, imma bħala fondazzjoni għal Malta moderna, ġusta u reżiljenti.
Waqt il-pandemija, meta ħafna ekonomiji tgħawġu, u ċittadini bdew iħossu l-piż ta’ nuqqas ta’ appoġġ, Malta żammet il-pagi, żiedet il-pensjonijiet, baxxiet il-piż fuq il-kontijiet, u investiet fis-setturi strateġiċi. Dan kollu seta’ jsir għax kien hemm ħsieb fit-tul, għax kien hemm viżjoni li ħejjiet il-pajjiż għall-għada – mhux biss għall-voti tal-lum.
Għalhekk illum, b’mod ġust u mhux sentimentali, nistgħu ngħidu: “Alla ħares… ma kienx hu.”
L-IIP ma kienx sempliċement strument ekonomiku – kien eżempju ta’ politika li tgħaqqad il-kuraġġ mal-ġustizzja, il-kontabilità mal-viżjoni, u l-pragmatiżmu mal-umanità.
U dan hu l-veru test ta’ tmexxija: li fil-mumenti ta’ żmien tajjeb, toħloq sistemi li jġorru lil pajjiżek fi żmien il-maltemp. Li taħseb għall-ġid komuni mhux biss għal-lum, imma għall-ġenerazzjonijiet ta’ għada.
Ghaldaqstant, dwk li għażlu li jagħmlu minn kollox biex dan il-programm jigi mtappan u saħansitra nassistu ghal dak li ghassistejna fl-ahhar ġimgħat biddeċiżjoni tal-Kummissjoni, għad iridu jagħmlu l-kontijiet mall-elettorat u l-familji Maltin, għaliex dawn il-benifiċċji kollha, li kien għalihom ma kienux iseħħu u kienu jħallu familji sħaħ jikkrollaw f’ kull sens.
