Il-bandalori huma element qawwi u speċjali fil-kultura reliġjuża Maltija. Għall-Maltin u l-Għawdxin, dawn mhux biss biċċa arti, iżda wkoll simbolu ta’ fidi, tradizzjoni u identità komunitarja. F’dan l-isfond kulturali nsibu lil Mark Micallef Perconte, wieħed mill-aktar persuni li għandu għal qalbu dan il-wirt u li ddedika parti kbira minn ħajtu biex jara li l-bandalori ma jintilfux, iżda jibqgħu jfakkru lil kulħadd fl-arti u d-devozzjoni li minnhom twieldu.
Hekk kif dan s-sit ħadlu l-kummenti tiegħu wara li xogħlu u tat-tim tiegħu saħansitra wasal fi Spanja, Mark jixhed li l-passjoni tiegħu bdiet minn età żgħira. “Kienet xi ħaġa naturali għalija,” jgħidilna. “Minn meta kont tifel kont inħoss kurżità lejn il-bandalori li jitpoġġew fit-toroq waqt il-festi. Kont nersaq lejhom, inħares lejn kull dettall tal-pittura, tal-ornamenti, u b’xi mod ħassejtni miġbud lejhom.” Din l-imħabba għall-bandalori kibret maż-żmien u eventwalment saret parti integrali mill-ħajja tiegħu.
Biex nifhmu aħjar ix-xogħol ta’ Mark, irridu nħarsu lejn l-istorja. Il-bandalori għandhom oriġini antika, u f’Malta għandhom sehem partikolari minħabba l-mod kif l-arti reliġjuża kienet marbuta direttament mal-komunità. Dawn il-biċċiet artistiċi, magħmula minn drappijiet imżejna b’xogħol manwali, pittura u spiss ukoll ġojjellerija artistika, kienu jitqiegħdu fit-toroq biex isebbħu l-festa tal-parroċċa jew biex jagħtu ġieħ lil xi qaddis partikolari.
“Il-bandalori huma parti mill-identità tagħna bħala poplu,” jispjega Mark. “Jirrappreżentaw l-għaqda tal-familji u tal-komunità madwar il-festa. Kull bandalora minnhom għandha storja warajha, xi darba huma wegħda ta’ xi familja, xi drabi huma xogħol ta’ artisti magħrufa, u xi drabi wkoll huma frott il-ġenerożità ta’ persuni li xtaqu jħallu marka tagħhom.”
Importanti li wieħed jinnota wkoll li l-bandalori u l-pavaljuni li tant jammira Mark u li ġew imżejna fi Spanja huma frott ħidma kollettiva ta’ diversi artiġjani u artisti. Fosthom insibu lil Jeremy Cachia, artist u diżinjatur magħruf li ħoloq id-disinn ta’ dawn il-pavaljuni u bandalori, kif ukoll kien responsabbli mill-isfumatura tal-istess pavaljuni.
Ix-xogħol ta’ Henry Attard bħala ħajjat tal-pavaljuni u ta’ Alfred Bonnici bħala ħajjat tal-bandalori kien kruċjali biex dawn ix-xogħlijiet jieħdu l-forma tagħhom. L-isfumar tal-bandalori sar minn idejn Ryan Stivala, filwaqt li l-parti tal-pittura, inkluż is-sopraporti u ċ-ċentru bil-figuri tal-appostli, ġiet esegwita minn Ricardo Pueyo ta’ Cantillana, fi Spanja. Din is-sinerġija ta’ talenti turi li kull biċċa arti ta’ dan it-tip ma ssirx waħedha, iżda hi frott kollaborazzjoni fejn kull wieħed jagħti l-aqwa tiegħu sabiex joħroġ xogħol ta’ livell għoli.
Fuq livell personali, Mark Micallef Perconte mhux biss għandu kollezzjoni ta’ bandalori, iżda jagħmel ukoll xogħol ta’ riċerka, dokumentazzjoni u restawr. Din hija ħidma ta’ dedikazzjoni kbira, għax kull bandalora hija delikata u teħtieġ kura partikolari.
“Bandalora waħda tista’ tkun antika aktar minn mitt sena,” jgħid b’ċertu dettall. “Xi drabi ssib xogħlijiet li huma f’riskju li jintilfu għax iż-żmien, il-klima u n-nuqqas ta’ manutenzjoni jagħmlu tagħhom. Hemm bżonn nieħdu ħsiebhom, għax mhumiex biss affarijiet li npoġġu għal ġurnata jew tnejn iżda huma parti mill-wirt kulturali tagħna.”
Mark jagħti importanza kbira wkoll lill-valur edukattiv. Huwa jemmen li ż-żgħażagħ għandhom jitgħallmu dwar din l-arti biex jinbena apprezzament ġdid. “Kultant ngħid, kieku l-iskejjel jagħtu aktar spazju biex jispjegaw dawn l-affarijiet, żgur li ż-żgħażagħ ikunu aktar kburin bil-kultura tagħna. Il-bandalori għandhom il-qawwa li jġibu l-istorja u l-fidi quddiem għajnejna.”
Meta staqsejtu dwar xi esperjenzi li jġibu emozzjoni kbira, Mark ma damx jaħsibha wisq. “Ftit snin ilu kont involut f’restawr ta’ bandalor antik ħafna. Kien fi stat ħażin, kważi meqrud. Meta rajtu jerġa’ jieħu l-ħajja, u l-komunità kienet emozzjonata meta reġa’ tqiegħed fil-festa, dak il-mument ma ninsewh qatt. Għalija kien bħal ma nerġa’ nagħti nifs lil xi ħaġa li kienet se tintilef.”
Dawn l-esperjenzi jagħtuh kuraġġ biex ikompli. Huwa jirrikonoxxi li xi drabi l-isfidi huma kbar, imma l-passjoni tiegħu dejjem tmexxih ’il quddiem. “Meta tara l-wiċċ ta’ xi ħadd jiddi għax qiegħed jerġa’ jara bandalor li ilu snin ma joħroġ, tifhem li kull sforz kien jiswa.”
Minbarra l-aspetti artistiċi, Mark jenfasizza wkoll il-valur spiritwali tal-bandalori. “Ma nistgħux ninsew li l-għan ewlieni tagħhom kien u għadu li jqanqal il-fidi. Huma bħal predikazzjoni viżiva. Xi ħadd li ma jafx jaqra jew ma kellux edukazzjoni, seta’ jifhem il-messaġġ reliġjuż permezz tal-immaġini fuq il-bandalor.”
Dan jagħmilhom ukoll xhieda ta’ kif l-arti sservi ta’ għodda pastorali. Għalhekk, Mark jara fil-bandalori mhux biss xogħol ta’ arti, iżda wkoll pont bejn il-poplu u r-reliġjon.
Hekk kif nitkellmu dwar il-futur, Mark jibqa’ pożittiv iżda realistiku.
“Hemm bżonn aktar għarfien u aktar investiment. Jekk ma nieħdux ħsiebhom issa dawn il-bandalori u l-istorja li jħaddnu, nistgħu nirriskjaw li xi wħud jintilfu għal dejjem. Madankollu, qed nara wkoll sinjali sbieħ: hemm żgħażagħ li qed jersqu lejja, li għandhom interess, u xi wħud anke bdew jgħinu fir-restawr jew fil-manifattura ta’ bandalori ġodda. Dan ifisser li l-fjamma għadha ma ntfietx.”
Hu jagħlaq il-ħsieb tiegħu b’sens ta’ gratitudni: “Jien inħossni xxurtjat li kelli l-opportunità li niddedika ħajti għal dan il-qasam. Il-bandalori huma parti minni, u kull darba li nara wieħed jitqiegħed fit-triq waqt il-festa, inħoss li qed inwassal messaġġ ta’ kontinwità u rispett lejn il-ġenerazzjonijiet li ġew qabilna.”