Riċentement tħajjart nixtri biċċa għamara antika, mhux għax jien xi dilettant jew għandi xi ħafna għamajjar antiki, imma sempliċiment għoġbitni. Talbuni prezz u qabel ħadt deċiżjoni ftakart f’ħabib tiegħi dilettant sew tal-għamajjar antiki. Kellimtu biex imqar jgħidli bejn wieħed u ieħor safejn għandi nasal għal dak li huwa prezz. Qalli dawn il-preċiżi kelmiet: “Frans, irrid NARAĦĦA biex inkun nista’ NISTMAĦĦA.” Minnufih ġbidtlu l-attenzjoni u għidtlu li “mhux TARAĦĦA biex tkun tista’ TISTMAĦĦA imma TARAHA u mbagħad tkun tista’ TISTMAHA.” Waqaf iħares lejja b’ċertu ħarsa u flok komplejna niftehmu biex inkunu nistgħu mmorru naraw din il-biċċa għamara qbadniha fuq kliem bħal dan li jidher li qed jidħol sew f’ilsienna. Parti oħra mill-ħsara li qed issir lill-ilsien Malti.
Qed ngħid parti oħra mill-ħsara li qed issir lill-ilsien Malti għax il-ħsara li qegħda tvarja ħafna. U l-ħsara għaddejja l-ħin kollu u minn nies ta’ etajiet varji. Minn xandara għal professjonisti. Minn nies ‘tal-iskola’ għal oħrajn mhux ‘tal-iskola’. Waqt diskursati fit-triq, jew f’xi ħanut, fuq il-postijiet tax-xogħol għal diskussjoni fil-Parlament jew waqt xi programm ta’ diskussjoni fuq ir-radju jew televiżjoni. U mhux dak l-istazzjon jew l-ieħor. KOLLHA kemm huma. Ma rridx infisser li dan tisimgħu f’kull programm imma mhux xi ħaġa rari. Anzi. Xi ħaġa komuni ħafna. U huwa dan li għandu għalfejn jinkwetana. Għax tali ħsara qegħda trabbi għeruq u jkolli ngħid għeruq sodi.
Waqt li qed nikteb qed niftakar f’diversi kollegi fuq il-postijiet tax-xogħol li malli kont nismagħhom ilissnu xi kelma b’dan il-mod kont niġbdilhom l-attenzjoni bil-pulit billi taparsi ma fhimtx x’ikunu qalu u nitlobhom jirrepetu. Kien ikun hemm min jinduna u kien ikun hemm min jerġa’ jgħid il-kelma bl-istess mod. U dan inkwetanti, għax tirrealizza li l-persuna konċernata ma tkunx tafx tgħid il-kelma kif għandha tgħidha għax dejjem hekk qalitha, dejjem żbaljata.
Ma nistax ngħid li ssib anke għalliema li jlissnu kliem b’dan il-mod. Għax ma nafx. Imma li jkollok tfal ta’ etajiet żgħar li jgħidu l-kliem b’dan il-mod ifisser żgur li anke fl-iskola jippronunzjaw kliem b’dan il-mod żbaljat. Nittama biss li jekk hu hekk allura l-għalliem/a għandhom jiġbdu l-attenzjoni tat-tifel/tifla u jieħdu spunt biex jispjegaw lill-klassi kollha ta’ quddiemhom dwar dan.
Għandek imbagħad fenomenu ieħor. Dak li kliem barrani nagħtuh laqta Maltija. Segwi xi darba kummentarju sportiv, ikun x’ikun, u ara kemm issib eżempji. Sitwazzjoni li taggrava jekk għall-kelma barranija li tajniha laqta Maltija diġà tkun teżisti kelma tagħna. Tisma’ affarijiet ta’ twerwir.
Tlifna fuq li tlifna kliem mill-vokabolarju tagħna. Tirrealizza dan jekk jirnexxillek ssib xi ktieb antik bil-Malti, bħal rumanzi jew ġabra ta’ stejjer qosra, u taqrah. Jew tkun f’xi raħal u taqbad diskursata ma’ xi ħadd imdaħħal sewwa fl-età. Tisimgħu juża kliem li int QATT ma tkun smajtu.
Ċertu kliem qed jintilef, jew intilef, minħabba ċirkostanzi li ma jkunx hemm kontroll fuqhom. Tiġini f’moħħi l-industrija tal-kostruzzjoni. Ninsab ċert li llum diversi għodod li kienu jintużaw fix-xogħol tal-ġebla mhux biss m’għadhomx jintużaw imma konsegwenzjalment m’għadekx issibhom. Ngħid konsegwenzjalment għax illum l-għodod moderni eliminaw mhux biss ċerta tbatija f’dan ix-xogħol imma wkoll lill-għodod. U allura la darba l-kelma ma tingħadx allura biż-żmien tintilef.
Qrajt fil-jiem li għaddew li sar studju dwar l-ilsien Malti u minnu rriżulta li persentaġġ għoli ħafna ta’ dawk li ġew intervistati għadhom jikkunsidraw il-Malti bħala l-ilsien ewlieni ta’ pajjiżna. Tajjeb, u tajjeb ħafna. IMMA wieħed irid jikkunsidra x’tip ta’ Malti. Malti pur huwa Malti u Malti ppastardjat illum sar Malti wkoll.
Konvint li int li qed taqra mhux darba, tnejn jew tlieta tkun qed titkellem ma’ xi ħadd u bejnietkom tużaw kliem barrani, l-aktar Ingliż, u għalikom tkunu qegħdin titkellmu bil-Malti. Ma tirrealizzawx li wżajtu għadd sostanzjali ta’ kliem Ingliż. U ma tirrealizzawx dan mhux bi ksuħat imma għax tant saret komuni din il-ħaġa li ssir parti minnek.
Ma rridx li niġi interpretat li jien kontra li nkunu kapaċi jew li nużaw aktar minn ilsien wieħed. Żgur li le. Lanqas noħlom li fl-iskejjel tagħna wliedna ma jkunux mgħallma aktar minn ilsien wieħed. Biss biss għandek suġġetti li mhux faċli li l-lezzjonijiet tagħhom isiru bil-Malti.
Imma jiddispjaċini naqra li kien hemm persentaġġ mhux tant żgħir ta’ familji Maltin li bejniethom, kbar u żgħar, jużaw l-Ingliż flok il-Malti. Naħseb li dan huwa żball. Naħseb li ħaġa bħal din qegħda tagħmel ħafna ħsara lill-ilsien Malti. Niddejjaq ukoll nirċievi ittri minn dipartimenti tal-Gvern miktubin bl-Ingliż. Il-komunikazzjoni għandha tkun bil-Malti. Niddejjaq min jgħidli li jsibha eħfef jikkomunika bl-Ingliż milli bil-Malti. Għaliex għandu jkun hekk?
Diġà tlifna ħafna mill-wirt ta’ missirijietna fejn jidħol l-ilsien Malti. Huwa dmir kull wieħed u waħda minna li ma nagħtux palata lil aktar telf ta’ kliem. Biżżejjed tara kemm tlifna djaletti u aċċenti. Telf kawżat mill-fatt li dak li jkun JISTĦI jew iħossu nieqes mill-edukazzjoni jekk jitkellem bil-mod kif jitkellem f’raħal twelidu. Nammirah lil min jinjora din il-barriera.
Dehra komuni injorata
Naħseb li bħali tiltaqgħu ma’ dehra bħal dik li hemm fir-ritratt. Huma forma ta’ indikaturi li jagħtu direzzjoni lis-sewwieq qabel ma jaqsam minn kareġġata għal oħra u b’hekk kulħadd jieħu postu b’mod adekwat. Sistema tajba kemm tridha li filgħaxija jirriflettu bid-dawl tal-karozzi infushom. Apparti hekk huma magħmulin minn materjal li jekk tolqothom ma tagħmilx ħsara kbira lill-karozza għalkemm lilhom x’aktarx li tmiddhom.
Il-ħasra hi li fil-maġġoranza assoluta tagħhom, almenu ta’ dawk li niltaqa’ magħhom jien, il-kundizzjoni tagħhom ma tibqax segwita minn min hu responsabbli għalihom. L-elementi naturali, bħal trabijiet, xita, titjir ta’ tajn mir-roti tal-karozzi, jillimitaw ħafna r-rifless ta’ dawl li jagħtu. Tara minnhom, bħal dawk fir-ritratt, li spiċċaw mal-art x’aktarx wara li jintlaqtu minn xi vetturi, u jibqgħu hekk xhur twal jekk mhux għal dejjem. Dawk li jidhru fir-ritratt qegħdin fi Triq l-Imdina, Ħ’Attard. Ili xhur ninnotahom hekk. Ma nafx min hu responsabbli għaż-żamma tajba tagħhom. Imma possibbli min hu responsabbli għalihom dawn l-affarijiet ma jinnotahomx? Ma jasallu ebda rapport?
Sadattant jidhirli li riċentement ingħatat sentenza fil-Qorti dwar nuqqas simili li l-Qorti dehrilha li kkontribwixxa għal inċident stradali. Jidhirli wkoll li l-Kunsill Lokali li fit-territorju tiegħu seħħ il-każ ġie kkundannat iħallas danni sostanzjali.
