“Four-day week”: esperiment modern jew riskju fuq is-servizz pubbliku u l-ekonomija Maltija?

F’dawn l-aħħar ġimgħat, il-Kap tal-Oppożizzjoni, Alex Borg, qal li jixtieq jesplora l-possibbiltà li Malta tgħaddi għal sistema ta’ “four-day week”, jiġifieri li l-ħaddiema jaħdmu erbat ijiem fil-ġimgħa minflok ħamsa, mingħajr ma jitilfu mis-salarju tagħhom. Huwa sostna li jekk ikun fil-Gvern, jibda dan il-proġett bħala prova fis-settur pubbliku. Il-proposta tinstema’ moderna, attraenti u soċjali, iżda x’inhuma l-konsegwenzi reali tagħha fuq pajjiż żgħir bħal tagħna, fejn is-settur pubbliku jimpjega eluf ta’ ħaddiema u fejn is-settur privat huwa l-magna vera tal-ekonomija?

Il-kunċett tal-“four-day week” hu mibni fuq l-idea li l-ħaddiema jkollhom ġurnata żejda ta’ mistrieħ fil-ġimgħa, iżda xorta jżommu l-istess paga. Xi pajjiżi naqqsu l-ħin tax-xogħol minn 40 għal 32 siegħa fil-ġimgħa, oħrajn sempliċement iqassmu l-istess ħin fuq erbat ijiem. L-iskop hu li jitjieb il-bilanċ bejn ix-xogħol u l-ħajja personali, tonqos l-għejja u l-istress, u b’hekk tiżdied il-produttività u l-moral tal-ħaddiema. Dan il-mudell, fuq il-karta, jidher attraenti, iżda r-realtà turi li l-effett tiegħu jiddependi ħafna fuq il-kuntest ekonomiku, il-kultura tax-xogħol u s-settur li fuqu jiġi applikat.

F’pajjiżi oħra ġew osservati riżultati differenti. L-Iżlanda kienet minn ta’ quddiem li ppruvat din is-sistema bejn l-2015 u l-2019. L-esperjenza kienet ġeneralment pożittiva, fejn il-produttività baqgħet stabbli jew saħansitra żdiedet, u l-impjegati rrappurtaw livell ogħla ta’ sodisfazzjon personali. Il-Gran Brittanja wettqet prova fuq aktar minn sittin kumpanija fl-2022 u disgħin fil-mija minnhom iddeċidew li jkomplu b’din is-sistema, għalkemm dawn kienu kumpaniji privati flessibbli fejn il-produttività tista’ tiġi mkejla b’mod ċar. 

Spanja u l-Irlanda għadhom qed jittestjaw proġetti simili b’appoġġ tal-gvernijiet rispettivi. Il-Ġappun, min-naħa tiegħu, sab li filwaqt li l-benesseri tal-ħaddiema tjieb, il-produzzjoni naqset f’ċerti setturi li jeħtieġu preżenza kontinwa. Dawn l-esperjenzi juru li s-sistema tista’ taħdem, iżda trid tkun imfassla skont ir-realtà ta’ kull pajjiż, fuq is-suq tax-xogħol, fuq il-kultura u fuq il-kapaċità amministrattiva.

Hawnhekk qegħdin fil-qalba tal-istorja għaliex Alex Borg jista’ jsemmi l-esperjenzi ta’ pajjiżi oħra, iżda ma ppreżenta l-ebda studju, analiżi jew valutazzjoni dwar kif din is-sistema tista’ tiġi adattata għall-kuntest Malti. Fejn hu l-istudju ekonomiku u amministrattiv li juri li Malta tista’ timplimenta “four-day week” mingħajr ma taffettwa s-servizzi pubbliċi? Kif se tiġi evalwata l-produttività? U għaliex qed jibda mis-servizz pubbliku, meta dan huwa l-pedament tas-servizzi kollha li jirċievi kull resident?

Il-proposta li tibda fis-settur pubbliku tista’ tidher loġika, għax “nibdew bi  proġett pilota fejn għandna kontroll sħiħ”, iżda fir-realtà tista’ tkun l-iktar għażla riskjuża. Is-settur pubbliku joffri servizzi essenzjali bħall-edukazzjoni, is-saħħa, l-amministrazzjoni, is-sigurtà u s-servizzi lokali. Jekk l-esperiment jonqos, l-ewwel li jħossu l-effett huma r-residenti. X’se jiġri jekk jonqsu s-sigħat ta’ ħinijiet tal-uffiċċji u servizzi? Kif se jkopru sptarijiet, skejjel u servizzi kontinwi bħall-Pulizija u l-Armata? Se jkun hemm bżonn aktar impjegati biex jinkiseb l-istess livell ta’ servizz? U min se jħallas għal dan?

Hemm ukoll l-element tal-edukazzjoni. L-għalliema, bħala parti mis-settur pubbliku, diġà jgawdu diversi ġranet ta’ mistrieħ matul is-sena skolastika minħabba l-festi u l-vaganzi. Jekk l-iskejjel jidħlu f’din is-sistema ta’ “four-day week”, x’se jiġri mis-sillabu tat-tfal? Il-ġimgħa skolastika diġà hi mfassla b’mod li tiżgura li jitwettaq ammont ta’ tagħlim u ta’ ħin fil-klassi li jlaħħaq mar-rekwiżiti edukattivi Ewropej. Jekk jitnaqqsu ġuranet oħra, dan jista’ jfisser li s-sillabu jkun hemm bżonn jitnaqqas, jew li l-ġranet li jifdal ikunu itwal u aktar mgħaġġla, xi ħaġa li tista’ taffettwa kemm l-istudenti kif ukoll l-edukaturi. Barra minn hekk, ħafna ġenituri jistrieħu fuq il-ġranet skolastiċi bħala parti mill-istruttura tagħhom ta’ xogħol. Jekk l-iskejjel jagħlqu ġurnata oħra fil-ġimgħa, dan jista’ joħloq sfida kbira għal familji li jaħdmu u li jkollhom ifittxu kura alternattiva għat-tfal tagħhom.

Fil-fatt, il-kwistjoni tal-produttività fis-servizz pubbliku hija waħda li ilha teżisti. Ħafna jaqblu li mhux kull min jaħdem fis-servizz pubbliku qed jagħti l-massimu tiegħu. Hemm nuqqas ta’ motivazzjoni, sens ta’ sigurta żejjed u kultura ta’ “mhux importanti jekk nagħmilx kollox illum”. Jekk diġà teżisti din il-mentalità, li tnaqqas is-sigħat tax-xogħol mingħajr titjib fil-prestazzjoni tista’ tnaqqas aktar l-effiċjenza u tikkawża pressjoni fuq ir-residenti. Qabel nintroduċu “four-day week”, għandna nistaqsu jekk hemmx sistema ta’ monitoraġġ tal-prestazzjoni fis-servizz pubbliku u kif se niċċertifikaw li dak li jagħmel ħaddiem f’ħamest ijiem illum ikun qed isir f’erbat ijiem għada.

Fis-servizz pubbliku diġà hemm ħafna benefiċċji. Hemm skemi ġenerużi ta’ leave, teleworking, family-friendly measures, sigurtà fil-post tax-xogħol u ħinijiet flessibbli. Dawn kollha għandhom valur soċjali, iżda diġà qed jaffettwaw il-produzzjoni. Li żżid ukoll “four-day week” jista’ jfisser li l-istat jħallas l-istess flus għal inqas xogħol, u dan f’termini ekonomiċi ma jistax jitqies bħala sostenibbli.

Jekk imbagħad inħarsu lejn is-settur privat, l-effetti jistgħu jkunu aktar gravi. Jekk il-Gvern jintroduċi l-“four-day week”, il-ħaddiema fis-settur privat se jibdew jitolbu l-istess kundizzjonijiet. Il-kumpaniji privati m’għandhomx ir-riżorsi tal-Istat, u għalhekk jekk jaħdmu inqas sigħat tonqos il-produzzjoni. Jekk iżidu l-pagi biex jżommu l-ħaddiema, jiżdiedu l-prezzijiet. Dan iwassal għal tnaqqis fil-kompetittività u żieda fl-inflazzjoni.

Kumpaniji Maltin, speċjalment fl-industriji bħal-logistika, l-ospitalità u s-servizzi finanzjarji, ma jistgħux jaffordjaw li jkollhom preżenza limitata. Jekk Malta ssir inqas effiċjenti, investituri internazzjonali jistgħu jmorru f’pajjiżi oħra fejn is-sistema tax-xogħol tibqa’ stabbli u prevedibbli.

Inqas produttività tfisser ukoll inqas tkabbir ekonomiku u inqas dħul fiskali. Jekk il-Gvern jibda jitlef minn effiċjenza u taxxi, jista’ jkun imġiegħel iżid it-taxxi fuq il-privat jew inaqqas is-servizzi. Dan joħloq ċirku vizzjuż fejn il-pajjiż kollu jbati minħabba tnaqqis fl-effiċjenza tas-settur pubbliku.

Jekk il-Gvern joffri paga sħiħa għal erbat ijiem biss ta’ xogħol, ħafna ħaddiema mis-settur privat jistgħu jfittxu xogħol mal-Gvern għax ikun aktar komdu u sigur. Dan iwassal għal nuqqas ta’ ħaddiema fis-settur produttiv, żieda fil-pagi u, fl-aħħar mill-aħħar, żieda fil-prezzijiet. Bħala konsegwenza, l-istess ħaddiema li jgawdu l-benefiċċji jistgħu jispiċċaw jħallsu aktar għall-għajxien tagħhom.

Fis-settur privat, il-produttività hi l-kejl ewlieni. Jekk tinfirex mentalità li naħdmu inqas imma bl-istess salarji, jista’ jkun hemm dgħufija fit-tmexxija u fil-moral tax-xogħol, ħaġa li pajjiż żgħir bħal Malta ma jiflaħx.

Il-problema ewlenija tibqa’ l-istess: m’hemmx biżżejjed studji jew analiżi konkreta li juru kif din il-politika tista’ titħaddem b’suċċess f’pajjiż bħal Malta. Il-kultura tax-xogħol tagħna hi differenti minn dik ta’ pajjiżi li rnexxielhom japplikaw is-sistema, u ħafna setturi Maltin jiddependu fuq servizzi kontinwi bħas-saħħa, l-edukazzjoni u s-sigurtà. Barra minn hekk, is-settur pubbliku diġà hu mkabbar u l-produttività tiegħu mhix dejjem sodisfaċenti, f’ ċertu setturi. Il-piż finanzjarju fuq il-Gvern u fuq il-kumpaniji privati jista’ jkun sostanzjali jekk ikun hemm bżonn aktar nies biex jikkumpensaw għat-tnaqqis fis-sigħat.

Il-“four-day week” hija idea li tinstema’ progressiva, moderna u umana, iżda politika tajba trid tkun ibbażata fuq studji serji u fuq ir-realtà lokali, mhux fuq retorika. Qabel Malta tħaddem sistema bħal din, irridu nistaqsu jekk hemmx prova li l-produttività tagħna kapaċi żżomm l-istess livelli b’20 fil-mija inqas ħin tax-xogħol, kif se jiġu mkejla u evalwati r-riżultati, u fuq kollox, min jerfa’ r-responsabbiltà jekk dan l-esperiment ifalli.

Pajjiż żgħir bħal Malta ma jiflaħx esperimenti fuq is-sistema li tmexxi kollox. Jekk irridu futur aktar bilanċjat, għandna nibdew bit-tisħiħ tal-effiċjenza, tat-teknoloġija u tal-accountability, mhux bit-tnaqqis fil-ħin tax-xogħol mingħajr provi li l-produttività se żżomm l-istess. Inkella, il-proposta ta’ Alex Borg tista’ tidher sabiħa fuq il-karta, imma fil-prattika tkun esperiment li jiswa ħafna lill-pajjiż, kemm f’termini ta’ flus, kif ukoll f’termini ta’ servizzi u fiduċja pubblika.

Il-Politiċi għandhom jitgħallmu li ma jgħagglux meta jitkellmu fuq proposti li jistgħu jaffettwaw hażin il-ħajja tar-residenti tagħhna.