Dan l-aħħar smajna ħafna dwar il-mudell ekonomiku ta’ Malta u l-iżvilupp tiegħu permezz tal-influss ta’ volum għoli ta’ ħaddiema barranin fis-suq tax-xogħol. Ċertament biżżejjed ngħidu li t-tkabbir bla preċedent tal-ekonomija tagħna fl-aħħar għaxar snin wasslet għal numru ta’ benefiċċji, sfidi u problemi. Illum, m’għadniex nitkellmu dwar il-qgħad, jew il-pensjonijiet jew il-kontijiet għoljin tad-dawl jew l-ispiża għolja tal-fjuwils fil-pompi tal-petrol. Minflok, nistagħġbu kif irnexxielna negħlbu l-ħerba li ġabet magħha l-pandemija tal-COVID-19, relattivament bla effetti negattivi kbar meta mqabbla ma’ pajjiżi oħra.
Madankollu, dan ma jfissirx li l-mudell ekonomiku tagħna m’għandux bżonn jigu aġġustat minn żmien għal żmien. B’konsegwenza ta’ dan it-tkabbir, Malta kellha tikseb ħaddiema minn barra prattikament għas-setturi kollha tal-ekonomija, u dan kellu impatt negattiv fuq l-ambjent, pressjonijiet fuq il-grid tal-enerġija tagħna, l-infrastruttura u t-trasport, fost oħrajn!
Iżda l-mudell ekonomiku m’għandu qatt jitqiegħed f’xi tip ta’ straitjacket – l-irfinar fl-ekonomija u l-aġġustament tagħha kif jinqalgħu l-bżonnijiet huwa proċess kontinwu li jrid jitwettaq b’approċċ gradwali u ppjanat li ma jiġġenera l-ebda xokk b’konsegwenzi diżastrużi.
Il-GWU kienet minn ta’ quddiem f’din il-materja: l-unjin ilha mill-2008 tgħid li Malta teħtieġ viżjoni ħolistika u pjan strateġiku mhux biss għall-ekonomija tagħha, iżda wkoll għall-ambjent, is-saħħa, l-edukazzjoni, it-trasport, eċċ. Il-gvern ta’ dak iż-żmien kien sempliċement warrab din il-proposta billi qabbilha ma’ xi ekonomija ppjanata ċentralment fuq stil komunista. Dan huwa ‘l bogħod ħafna mill-verita!
Jekk nimmiraw li nagħmlu l-kwalità tal-ħajja f’Malta fost l-aqwa fl-Ewropa, ma nistgħux minn naħa nattiraw investiment b’valur miżjud għoli u mbagħad nonqsu milli nippreparaw lill-istudenti tagħna għall-industriji ta’ għada. Jew ngħidu aħna, nibqgħu nimportaw il-ħaddiema barranin biex ikunu mpjegati bħala xufiera tat-taxis meta t-toroq tagħna huma diġà mgħobbija b’wisq karozzi fit-triq. L-idea li s-suq se jikkoreġi lilu nnifsu hija sempliċement insostenibbli u jista’ jkun sempliċement tkun tard wisq biex tittieħed azzjoni. Il-gvern kellu raġun jintervjeni f’dan ir-rigward.
Huwa għalhekk li din il-viżjoni nazzjonali u l-pjan strateġiku ħolistiku huma imperattivi jekk irridu nevitaw li nagħmlu aktar żbalji. Sfortunatament, twettqu diversi żbalji serji mill-Indipendenza ‘l hawn, sempliċement għax ma kellniex din il-viżjoni li tħares ‘il quddiem – din tfisser xi ħaġa li tmur lil hinn minn programm elettorali ta’ ħames snin. Din mhix biss ‘lista ta’ xewqat’ u wegħdiet li jirriżultaw li ma jkunux sostenibbli fit-tul. Il-Viżjoni u l-Pjan Strateġiku fit-tul iridu jkunu għall-pajjiż kollu mhux għal partit politiku wieħed u għalhekk iridu jkunu ppjanati mill-gvern u approvati mill-partiti politiċi u l-imsieħba soċjali kollha.
Jekk nagħtu ħarsa sommarja lejn il-proċess ta’ industrijalizzazzjoni ta’ Malta sa mill-Indipendenza, l-ewwel kellna l-gvern ta’ Borg Olivier li beda jieħu l-ewwel passi b’suċċess, biex jattira investiment dirett barrani. Imbagħad wara l-1971, l-amministrazzjoni ta’ Mintoff, bir-raġun, kompliet f’din it-triq u kompliet tħaffef il-proċess ta’ investiment f’pajjiżna, kif ukoll tinnazzjonalizza xi assi strateġiċi li kienu taħt il-kontroll ta’ interessi barranin.
Sfortunatament, il-proċess ta’ privatizzazzjoni li segwa wara dawn l-amministrazzjonijiet sempliċement ma kellux viżjoni! Filwaqt li l-investiment dirett barrani huwa ċertament mixtieq u ferm meħtieġ f’pajjiżna, peress li dan iġib teknoloġija ġdida u investiment b’valur miżjud għoli, l-imprendituri lokali f’Malta min-naħa l-oħra ħafna drabi jsofru trattament tat-tieni klassi f’ċerti setturi: fil-każ ta’ diversi privatizzazzjonijiet ta’ assi strateġiċi tal-istat, sempliċiment tajna dawn l-entitajiet lill-kumpaniji barranin fuq platt tal-fidda, bir-riżultat li reġġajna l-arloġġ lura fuq dak li kien irnexxielu jikseb il-gvern ta’ Mintoff.
Biex tkompli tgħaxxaqha, il-biċċa l-kbira tal-kumpaniji barranin jittrasferixxu d-dividendi tagħhom barra mill-pajjiż lill-kumpanija prinċipali tagħhom u jħallu biss il-pagi u l-Bolla fl-ekonomija lokali.
Fl-istess ħin jibbenefikaw ukoll mir-rifużjoni tat-taxxa 6/7 fuq id-dividendi li tingħata lill-azzjonisti barranin. L-informazzjoni mressqa fil-Kamra tal-Parlament turi li mill-2008 ‘l hawn kien hemm aktar minn €13-il biljun f’rifużjonijiet ta’ taxxa mogħtija lil dawn l-azzjonisti barranin.
Mill-banda l-oħra l-kumpaniji Maltin qegħdin jinvestu ħafna mid-dividendi tagħhom, flimkien mal-pagi u l-Bolla fl-ekonomija lokali u jħallsu wkoll 35% f’taxxa tal-kumpaniji. Kien jagħmel ħafna aktar sens ekonomiku li dawn l-assi strateġiċi jiġu privatizzati minn sidien Maltin (privati u pubbliċi permezz tal-Borża ta’ Malta) u fejn meħtieġ joffru sehem ta’ 25% lil sieħeb strateġiku barrani.
Meta tikkunsidra li għandna anke kumpanija Maltija li tmexxi sensiela ta’ freeports madwar l-UE u oħra li tamministra l-port ta’ Miami kif ukoll bosta intraprendituri Maltin li internazzjonalizzaw in-negozji tagħhom fid-dinja tal-ivvjaġġar u l-ospitalità. Wieħed jikkonkludi li meta jingħataw iċ-ċans, l-imprendituri Maltin tagħna u l-maniġers professjonali tagħhom huma kapaċi jikkompetu internazzjonalment. Tabilħaqq ħasra li bħala nazzjon, għadna nbatu mill-mentalità kolonjali antika li tittratta lin-negozji barranin bħala superjuri għall-Maltin.
It-twaqqif ta’ Venture Capital Fund għal start-ups ġodda kien pass fid-direzzjoni t-tajba u din hija xi ħaġa li għandha tiġi mħeġġa, speċjalment f’dawk is-setturi li qed iħarsu ‘l quddiem. Madankollu, il-gvern għandu jikkunsidra wkoll it-twaqqif ta’ xi ħaġa simili biex jerġa’ jieħu lura l-assi nazzjonali, strateġiċi li issa huma proprjetà barranija, biex jerġgħu jiġu offruti lill-imprendituri Maltin u lill-pubbliku ġenerali permezz tal-Borża ta’ Malta. Il-banek il-kbar għandhom il-likwidità żejda, li jfisser li l-finanzjament ta’ dan il-fond m’għandux ikun problema jekk id-depożitanti jkunu ggarantiti rata diċenti ta’ imgħax. Fl-aħħar mill-aħħar ir-riskji huma minimi ħafna peress li ħafna minn dawn l-assi strateġiċi għandhom sisien sodi u jagħtu qligħ tajjeb ħafna lill-azzjonisti.
Dawn huma biss ftit punti li għandhom jiffurmaw parti mill-viżjoni u pjan strateġiku ġdid għal Malta, wieħed li jkun kontinwament irfinat, fejn proġetti jkunu prijoritizzati minn oħrajn, u kkoordinati b’mod bejn diversi ministeri, bir-riżorsi finanzjarji allokati permezz tal-baġit annwali.
Naturalment, pjan strateġiku bħal dan jeħtieġ dixxiplina u perseveranza. Minbarra hekk bħala nazzjon jeħtieġ li nibdew nantiċipaw il-problemi u l-isfidi li xi drabi noħolqu aħna stess, apparti l-isfidi l-oħra bħall-bidla fil-klima, li qed tiffaċċja d-dinja kollha b’mod ġenerali. Iż-żmien li naħdmu ġurnata b’ġurnata u li jkollna battibekki fuq kull strateġija li tinħoloq spiċċa: irridu naħsbu f’uliedna u ulied uliedna.
